Handwerken
Of het nu gaat om borduren, naaien, breien of haken: het zijn eeuwenoude technieken die met name meisjes zich al op jonge leeftijd eigen maakten. Eind twintigste eeuw verdween handwerken als vak uit het onderwijs, maar de belangstelling ervoor bloeide daarna weer op.
Borduren
Vanaf het moment dat mensen kleding gingen dragen, werd deze versierd. Soms met primitieve stukjes glas, soms met flonkerende edelstenen, eenvoudige garens, kostbaar gouddraad of wat er maar voorradig was. In de middeleeuwse kloosters borduurden nonnen met engelengeduld prachtige gewaden en kleden, voornamelijk voor kerkelijk gebruik. Mannen deden dit werk in speciale borduurateliers, waar meer voor wereldlijke opdrachtgevers werd gewerkt.
Kruissteekjes borduren. (Beeldbank SCEZ)
Kruissteekjes borduren. (Beeldbank SCEZ)
In de eeuwen daarna werd borduurwerk op kleding, schoeisel, accessoires en in het interieur een statussymbool, niet alleen vanwege de kostbare materialen maar ook omdat het zo’n tijdrovende bezigheid was.
Merklappen
Om linnengoed helder te houden moest het naar de blekerij en om het daar niet kwijt te raken, werden de initialen van de eigenaar op de textiel geborduurd. Jonge meisjes leerden al op zeer jeugdige leeftijd hoe ze dat goed moesten doen. Na hun twaalfde konden meisjes naar brei- en naaischolen om daar van handwerkjuffrouwen het vak van wol- of linnennaaister te leren. Ook konden ze daar leren borduren door een merklap te maken. Daarop borduurden zij verschillende alfabetten en cijfers, hun naam, leeftijd en het jaartal waarin ze de lap maakten. Vervolgens borduurden ze de lap vol met verschillende motieven en vaak omkaderden ze hem met een bloemenrandje.
Onderwijs
In de loop der eeuwen werd handwerken opgenomen in het lesprogramma van de lagere scholen en hoefden meisjes niet meer na schooltijd naar handwerkjuffrouwen. Meisjes leerden op school breien, haken, naaien, verstellen en borduren. Op het einde van de twintigste eeuw verdwenen de echte handwerklessen langzamerhand uit het onderwijs.
Door Ons Gedaen
In het jaar 2000 borduurden 243 Zeeuwen de langste merklap ter wereld: Door Ons Gedaen. Met zijn 125,62 m lengte versloeg hij het wereldberoemde Tapisserie de Bayeux in Frankrijk (70 m). De merklap werd geschonken aan de Provincie Zeeland en reisde de hele wereld over. De lap was niet alleen te zien in Nederland en België, maar prijkte ook naast het Tapisserie in Bayeux en was zelfs te zien in Japan.
De Zeeuwse merklap Door Ons Gedaen in Bayeux in 2008. (Beeldbank SCEZ)
De Zeeuwse merklap Door Ons Gedaen in Bayeux in 2008. (Beeldbank SCEZ)
Handwerken is weer populair
Aan het begin van de 21ste eeuw werd handwerken opnieuw populair. Er ontstonden handwerkclubjes en verenigingen die zich vooral bezighouden met het maken van merklappen. Er worden ook weer truien en sokken gebreid, in veelkleurige en vrolijke uitvoeringen. Kunstenaars bedenken projecten die uitgevoerd worden in oude handwerktechnieken. Op de meest vreemde plaatsen verschenen allerlei vormen van wildbreien, haken, borduren, enzovoort. Bomen, kunstwerken en gebouwen werden voorzien van warme, kleurige kleding.Zou het handwerkonderwijs zo weer de scholen binnensluipen en dit immaterieel erfgoed daardoor behouden blijven? Of komen er weer handwerkjuffrouwen die aan huis les geven? Of duikelt men het immaterieel erfgoed via internet op en leert men, zittend achter het beeldscherm, breien en haken?