Heksen
In (kinder)films en jeugdboeken figureren ze tegenwoordig nog: heksen. Maar zo’n vier eeuwen geleden speelden ze een veel minder onschuldige rol in de samenleving. In die tijd van grote maatschappelijke veranderingen wees men als veroorzaker van allerlei onverklaarde tegenslagen vrouwen aan die als werktuig van de duivel werden beschouwd.
Gruwelijk lot
Hun lot was veelal gruwelijk: folteringen, gevolgd door de dood door onthoofding, ophanging of de brandstapel. Met name door de in 1486 gepubliceerde ‘Heksenhamer’, waarin de ‘kennis’ over hekserij en vervolgingsmethoden werd opgetekend, kon de heksenwaan zich door heel Europa verspreiden. Ook in Nederland werden heksenprocessen gevoerd. Het laatste massaproces vond plaats in Utrecht in 1595. Elders in Europa gingen de heksenprocessen door tot in de 17de eeuw.
Proces van drie Zwitserse heksen, 13 september 1574.
Proces van drie Zwitserse heksen, 13 september 1574.
Brandstapel in Veere
In Zeeland werden eveneens processen gevoerd tegen vermeende heksen. Zo werden in 1565 de bejaarde Digna Robberts uit Veere en Geertruid Bakkers Willemsdochter uit Zanddijk gedwongen te bekennen dat ze een bondgenootschap met de duivel hadden gesloten. De duivel waren ze in de persoon van een knappe jongeman op de Veerseweg tegengekomen. Ze werden ervan beschuldigd over een heksenzalf te beschikken waarmee ze allerlei onheil over anderen konden afroepen. De twee vrouwen werden veroordeeld tot de brandstapel. Hun lichamen zouden er enige tijd blijven staan bij wijze van afschrikwekkend voorbeeld voor anderen. Digna en Geertruid waren de laatste vrouwen in Zeeland die werden verbrand omdat ze voor heks werden aangezien.
Titelpagina van De Heksenhamer.
Titelpagina van De Heksenhamer.
Heksenwaan neemt af
In de loop van de 17de eeuw nam de heksenwaan af en hadden vrouwen die van ‘toverij’ werden beschuldigd, kans om het er levend af te brengen. Levina Willems en Jacobgen Hoobicx uit Zierikzee bijvoorbeeld, werden in 1601 enkele jaren uit de stad verbannen. Tegen het midden van die eeuw kon dankzij ingrijpen van respectievelijk de kerkenraad en de predikant zelfs voorkomen worden dat vrouwen in Borssele en Hoek van hekserij werden beschuldigd.Verhalen over en het geloof in heksen bleven tot in de 20ste eeuw levend. Op sommige plekken werden heksenweiden gesignaleerd, waar het gras langer en groener was en heksen ’s nachts in het rond zouden dansen. En vliedberg de Hazenberg bij Aagtekerke bleef lang bekend staan als heksenberg, waar nieuwe heksen werden ingewijd.